Slimmer met regelgeving: een agenda voor de toekomst

Het kabinet Rutte IV is gevallen en nieuwe verkiezingen staan op stapel. Vanuit de maatschappij is er een brede wens dat dit niet tot vertraging leidt op belangrijke beleidsterreinen: stikstof, klimaat, toeslagen, Groningen…. Maar ook een nieuw kabinet en een nieuwe Tweede Kamer kunnen de maatschappelijke vraagstukken niet alleen oplossen: we moeten naar een maatschappij waarin overheid én burgers samen de schouders zetten onder de uitdagingen. Helaas is bij ons burgers het vertrouwen in de overheid en in alle wetten en regels naar een historisch dieptepunt gezakt. Wij burgers worden niet goed geholpen door de overheid als we ergens aanspraak op maken of moeten voldoen aan onze plichten. We begrijpen het waarom van de regels niet. Dit moet veranderen en dat kan volgens ons alleen door samenwerking. En daar willen we ons voor inzetten!

Slimmer met wetten en regels

Wij stellen voor om te beginnen aan de basis: onze wetten en regels. Die vormen immers het uitgangspunt voor het handelen van de overheid! En juist daarin gaat het niet goed:

wet- en regelgeving is veel te complex geworden: een burger ziet door de bomen het bos niet meer, je hebt overal specialisten voor nodig;
we zien ook dat wet- en regelgeving in toenemende mate onuitvoerbaar is geworden. Uitvoeringsorganisaties willen wel, maar kunnen niet. Zij worden niet genoeg betrokken bij het proces waarin nieuwe regels worden bedacht;
het draagvlak voor veel wet- en regelgeving is onvoldoende, mensen ervaren regels als zinloos of hinderlijk.

Hier moeten we echt wat aan doen, want wetgeving is het fundament van onze democratische rechtsstaat. Het is ontzettend goed dat onze samenleving wordt geregeld door democratisch vastgestelde wetten. Maar het systeem functioneert momenteel niet goed. Het moet beter. Wij denken dat er niet per se minder regels moeten komen, maar betere regels en meer transparantie. Of anders gezegd: het moet slimmer! Wij denken dat dit kan en daarom hebben wij een burgerinitiatief gevormd onder de naam ‘Slimmer met regelgeving’.

Sámen uitwerken

Wij willen wetten en regels verbeteren door helemaal vooraan beginnen: op het moment dat er voorstellen worden bedacht om wetten en regels aan te passen. En daarna willen we de wetgevings- en beleidsprocessen zo laten verlopen dat de uitvoeringsorganisaties én de maatschappij continu betrokken worden bij het verder uitwerken van de voorstellen. Wij noemen dit “wendbaar wetgeven”:

Multidisciplinair: vanaf het begin samen met uitvoering, burgers en ondernemers de wetten en regels uitwerken;
Transparantie: openheid over doelen, processen, regels, gegevens, verwerkingen, rechten en plichten;
Uitlegbaar: inzicht in de regels en algoritmen die aan een brief of besluit ten grondslag liggen;
Digitale ondersteuning: inzet van methoden en digitale tools die ambtenaren en burgers helpen om samen te werken aan wet- en regelgeving.

Het goede nieuws is dat er inmiddels in Nederland allerlei ervaringen zijn opgedaan met deze aanpak, vooral bij uitvoeringsorganisaties! Er zijn methoden uitgedacht voor het analyseren van wetgeving, er worden woordenboeken en modellen gemaakt van de juridische termen, er zijn aanpakken om wetten in regels om te zetten en deze te implementeren in IT-systemen van de uitvoeringsorganisaties, en nog veel meer. En daarom is het tijd deze beweging nu verder aan te jagen naar vóren in het proces, dus naar de wetgevings- en beleidsprocessen op de ministeries en beleidsafdelingen! We schreven hierover al eerder. In het bijzonder over wendbaar weggeven:

Wendbaar wetgeven

Wendbaar Wetgeven is gebaseerd op een aanpak die o.a. is uitgewerkt in het boek Wetsanalyse. Er zijn steeds meer methoden om wetgeving te analyseren en hier een blauwdruk van te maken. Deze dient als startpunt voor wetgevingsprocessen waarin de wetten en regels samen met de uitvoering, ondernemers en burgers verder worden uitgewerkt. Op een slimme manier kan worden bijgehouden hoe wetten zijn vertaald naar beleid, processen, regels en gegevens. Met als resultaat dat de besluiten die de overheid neemt over burgers en ondernemers duidelijk en uitlegbaar zijn. En met als resultaat dat:

nieuw beleid kan worden getoetst aan de staande praktijk om te voorkomen dat we iets bedenken dat op voorhand niet gaat werken;
we kunnen zien of regels daadwerkelijk hun beleidsdoel bereiken in de praktijk;
er beter inzicht is in effecten van wetsvoorstellen, en ook direct amendementen van de Tweede Kamer kunnen toetsen;
we kunnen zien waar sprake is van botsingen tussen regels in de uitvoering;
beleidsmakers, wetgevers en uitvoerders samen kunnen kijken wat voor de hand liggende oplossingen zijn;
er transparantie is en verantwoording kan worden afgelegd over hoe besluiten zijn gemaakt en zorgen dat eventuele fouten voor de toekomst worden voorkomen;
bezwaar en beroep (en Woo-verzoeken) voor burgers, ondernemers, en de overheid zelf, veel inzichtelijker, concreter en hanteerbaarder processen worden, waarmee we vertrouwen herstellen en langdurige en kostbare procedures voorkomen.

Hierbij is gereedschap nodig op de werkplek van ambtenaren, denk bijvoorbeeld aan betere digitale samenwerkmogelijkheden, slimme editors (weg met Word!) en betere zoek & vind-methoden voor relevante data en documenten. De meeste componenten hiervoor zijn al beschikbaar! En er zijn ook al allerlei concrete voorstellen uitgewerkt, zoals:

versterk de Aanwijzingen voor de regelgeving, zie versterk de aanwijzingen met digitale hulpmiddelen;
onderwijs: zorg dat methoden en technieken voor het goed vertalen van (ontwerp)wetgeving naar specificaties voor de uitvoering een vast onderdeel van het wetgevingsonderwijs worden, zowel op universiteiten, hogescholen als in onderwijs voor ambtenaren.
instructies voor IT’ers: zorg omgekeerd dat kennis van juridische concepten en componenten in wetgeving een vast onderdeel wordt van opleidingen voor IT architecten, kennismodelleurs en softwareontwikkelaars, zodat de brug geslagen wordt tussen taal en techniek.
simulaties: faciliteer het proefdraaien van ontwerp-wetgeving met simulaties, en zodat het zicht op het bereiken van de beoogde doelen en het creëren van maatschappelijk effect wordt vergroot. En nog belangrijker: zodat ervaren wordt waar de uitvoering vast gaat lopen en dat vooraf kan worden verholpen!

Oproep aan burgers, overheid en politiek: doe mee!

Hoe meer mensen meedoen, des te beter! Beleidsmakers, wetgevers, politici, wetenschappers én vooral actieve burgers en ondernemers die het belang van slimme regelgeving begrijpen en de beweging willen ondersteunen. Deze verandering is van strategisch belang en wij begrijpen ook dat er juridische, ethische en politieke afwegingen nodig zijn want het gaat om flinke aanpassingen in de wetgevings- en beleidsprocessen.

En nu de verkiezingen er aankomen: beste politieke partijen, dit is toch iets wat jullie allemaal willen, ongeacht kleur of politieke standpunten! Wetgeving is de bron van het handelen van de overheid. Verbeteringen in de maatschappij en alle belangrijke maatschappelijke opgaven kunnen alleen maar uitgevoerd worden als we slimmer omgaan met die wetgeving. Alleen dan het vertrouwen van burgers, ondernemers en ambtenaren in het functioneren van de overheid worden hersteld.

Neem ons pleidooi dus mee jullie programma’s en zorg dat dit een prominente plaats krijgt in het regeerakkoord! Meer weten: www.slimmermetregelgeving.nl. We geven graag een toelichting.