Liever een regel-register dan een algoritme-register?

Een paar weken geleden lanceerde de staatsecretaris de eerste versie van het algoritmeregister van de Nederlandse overheid. Dat klinkt als een goed idee, maar de bruikbaarheid van het register valt nog tegen. Mariette Lokin constateerde in iBestuur al voor de lancering dat een register van algoritmes niet de ideale oplossing is voor de uitdaging waar de politiek voor staat: het inzichtelijk maken van het handelen van de overheid.

Een politieke mijlpaal is met de lancering misschien behaald, maar het feitelijk inzicht geven in het handelen van de overheid wordt niet ingevuld met dit algoritmeregister. Het publiceren van (informatie over) een algoritme geeft namelijk te weinig inzicht in de manier waarop de overheid een besluit over je neemt. Wat dan wel? Mariette Lokin geeft het antwoord al in haar artikel: publiceer de regels die de overheid hanteert voor het nemen van zo’n besluit. Die regels zijn een directe vertaling van wetgeving en de basis voor de algoritmes. Dus met alleen wat toelichting over het gebruik van een algoritme en een link naar de wet, geef je als overheid nog niet het gewenste inzicht. Mariette constateert in haar artikel terecht dat een register van regels een essentiële schakel is om inzicht te geven in het hoe, wat en waarom van een overheidsbesluit.

Het algoritmeregister kent daarnaast een ander probleem. Want wat is nu eigenlijk een algoritme? Met een kijkje naar de huidige 109 algoritmen in het algoritmeregister, lijkt het vooral te gaan om “slimme software”. Maar is elk stukje software een algoritme? Of is een algoritme eigenlijk niets meer dan een aantal regels die je toepast bij de uitvoering? En wie voert het beleid van de overheid daadwerkelijk uit? Het algoritme, de ambtenaren die er met de software gebruik van maken of degenen die daar de verantwoordelijkheid voor dragen? Voor je het weet kom je in een semantische discussie. Terwijl burgers en bedrijven behoefte hebben aan – nee, recht hebben op – een begrijpelijke uitleg welke regels hoe voor hen zijn toegepast.

Stel je voor…. Het zou toch mooi zijn als op een brief van de Belastingdienst een QR-code staat die je direct naar een overzicht brengt van de regels die zijn toegepast voor het besluit in de brief? Je kunt doorklikken op de regels. In het regelregister zie je vervolgens een overzicht van de regel, de parameters (de gebruikte waarden) en de uitleg op welke wijze specifieke wetgeving is omgezet naar die regel. De regels zijn zo opgeschreven dat burgers ze kunnen lezen en begrijpen. Een bedrijfsjurist maakt op basis van de regels beleid- en uitvoeringsinstructies voor de eigen organisatie. Een programmeur maakt een toepassing waarin de regels zijn omgezet naar softwarecode, het algoritme. En zo zijn we weer bij het beging: dit is het moment waarop het algoritme pas interessant wordt. Het algoritme is immers een uitvoering van de eerder opgestelde regels. De regels in een regelregister kunnen doorlinken naar eventueel beschikbare algoritmes.

Ook voor een rechter is de interpretatie van de wet, die regels dus, relevant om de redelijkheid van een besluit te beoordelen. De rechter leest geen algoritme. Een burger trouwens ook niet. Het is een prima idee om een algoritmeregister te hebben, zodat bijvoorbeeld ICT-specialisten de softwarecode kunnen beoordelen of hergebruiken. Maar onze stelling is: er zou eerst een regelregister moeten komen, voor burgers, ondernemers en ook de rechter. Aan het regelregister wordt gelukkig ook gewerkt! Volgens Mariette kunnen we binnenkort ook de website “regels.overheid.nl” verwelkomen. Lees hier het hele artikel van Mariette: https://ibestuur.nl/weblog/het-algoritmeregister-kookboek-of-fopspeen.