Digitalisering zet het parlement buiten spel: hoe draaien we dat om?

Jurist en schrijver Maxim Februari publiceert al jaren columns in NRC over de invloed van digitalisering op de democratie en rechtsstaat. Zijn recente column had een alarmerende kop: “De macht ligt allang niet meer bij het parlement”. Vanwege digitalisering. Een zeer zorgwekkende kop!

Eén van de terugkerende punten van Maxim Februari is dat de uitvoerende macht, door digitalisering, de overhand krijgt boven de wetgevende en rechtsprekende macht. Uitvoeringsorganisaties zoals de Belastingdienst, SVB, UWV e.a. zijn de afgelopen tientallen jaren sneller en sterker gedigitaliseerd dan het parlement en de rechtspraak. Bij uitvoeringsorganisaties voeren IT-systemen de processen uit, berekenen de belastingen en toeslagen, keren geld uit, doen fraude-analyses, etcetera. Jaarlijks nemen ze miljoenen digitale beslissingen op basis van enorme hoeveelheden data, regels, patroonanalyses, (zelflerende) algoritmen en kunstmatige intelligentie. Om dit te realiseren hebben uitvoeringsorganisaties allerhande digitaliseringsdeskundigen in dienst of huren deze in. En doordat alles digitaal is geworden, is de totstandkoming van beslissingen steeds moeilijker te doorgronden.

Dat staat in schril contrast met de politiek, ministeries en rechterlijke macht. Het onderwerp digitalisering is in de partijprogramma’s van de politieke partijen grotendeels afwezig. Bij de Ministeries, in de Tweede Kamer en ook bij de rechterlijke macht is veel minder sprake van digitalisering van hun processen. En daardoor hebben zij ook relatief weinig mensen met verstand van digitalisering in dienst. Een onbalans met de uitvoeringsorganisaties. Het instellen van een commissie voor Digitalisering gaat dat niet zomaar ombuigen.

De consequentie van het door-digitaliseren van de uitvoerende macht is dat het hele functioneren van de overheid verandert; er is niet langer een leidend hiërarchisch systeem met de regering of de wetgever aan de top, de macht verschuift naar de uitvoering. Geen bureaucratie maar een datacratie, noemt Maxim Februari dat: “wezenlijk iets anders, en veel slechter te controleren”. En dat laatste is nu juist zo ontzettend belangrijk! Met andere woorden: door digitalisering staat de Trias Politica onder druk.

Hoe krijgen we de balans weer terug? In de column worden verschillende denklijnen genoemd: Parlement en rechterlijke macht moeten meer IT-deskundigheid opbouwen, ze moeten meer eisen gaan stellen aan de uitlegbaarheid van IT-systemen, de IT-systemen zouden zodanig ontworpen moeten worden dat er continu informatie over de uitvoering kan worden verstrekt, e.a.

Slimmer met Regelgeving levert hieraan ook graag zijn bijdrage. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om de uitlegbaarheid van IT-systemen inzichtelijk te maken, door de relatie tussen wetten en IT-systemen expliciet te maken. Dat kan met de aanpak van wendbare wetsuitvoering en de inzet ons DNA van de wet- en regelgeving. Op die manier ontstaat beter inzicht: welke data wordt vastgelegd, op basis van welke wettelijke gronden wordt deze data verwerkt en verstrekt, welke regels uit welke wet of rechterlijke uitspraak worden uitgevoerd, etcetera. De uitvoeringsorganisaties kunnen zo hun IT-systemen verantwoorden, het parlement en de rechterlijke macht kan deze zo controleren.

Lees hier de column in NRC. Wil je meer weten over onze initiatieven, of wil je meedoen, neem dan contact met ons op!

Meer informatie over Maxim Februari: www.maximfebruari.nl